Διά κόκκινο σκαθάρι φοινίκων Rhynchophorus ferrugineus ή προβλήματα φοινικοειδών με φυτοπαθογόνα έντομα σε φοίνικες, αυτό το κείμενο από τα άρθρα κηποτεχνίας και τα άρθρα κήπου διά την κατασκευή και συντήρηση κήπων, την αρχιτεκτονική κήπων, τη διαμόρφωση κήπου ή το αυτόματο πότισμα κήπου, προσδιορίζει σχετικές κηπουρικές εργασίες ή συμβουλές κηπουρικής. Όπως ισχύει διά τα υπόλοιπα κείμενα ή τα ΑΡΘΡΑ ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ, έτσι και το παρόν άρθρο τελεί αυστηρώς υπό το καθεστώς νομικής προστασίας βάσει συμβολαιογραφικής πράξεως και σύννομων τεχνολογικών μέτρων προστασίας και διατάξεων ευρωπαϊκών Οδηγιών, νομικής βάσεως και του Νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας, συγγενικών δικαιωμάτων και πολιτιστικών θεμάτων μετά των σχετικών νεωτέρων τροποποιήσεων αυτού (Ν. 2121/93, άρ. 66Α), καθώς προσδιορίζεται εις τους όρους χρήσεως του ΙΣΤΟΤΟΠΟΥ της ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ.
Ιδιαιτέρως κατά το παρελθόν όταν ελάμβανε χώρα η κατασκευή κήπων ή η διαμόρφωση κήπου με βάση την αρχιτεκτονική
κήπων, υπήρχε η τάση να συμπεριλαμβάνονται στα καλλωπιστικά φυτά διάφοροι φοίνικες. Η επιλογή των φοινίκων ανέκαθεν δεν ήταν τυχαία, αφού διακρίνονται για τη μεγάλη αντοχή τους στις ξηροθερμικές εδαφοκλιματικές συνθήκες οι οποίες παρατηρούνται ιδιαιτέρως κατά τους θερμούς μήνες του έτους, αλλά επίσης χαρακτηρίζονται και από την αξιόλογη ικανότητά τους να ανταπεξέρχονται σε καταπονήσεις εξ αιτίας ισχυρών ανέμων. Δυστυχώς, όμως, ενώ για πολλά χρόνια η κηποτεχνία κατέτασσε τα φοινικοειδή ανάμεσα στα πιο αξιόπιστα φυτά, σήμερα αρκετοί φοίνικες κατήντησαν να θεωρούνται ιδιαιτέρως επισφαλείς επιλογές για τη διαμόρφωση ή δημιουργία κήπου. Ειδικώς στη νότια Ελλάδα, η έλευση της νέας χιλιετίας σηματοδότησε για τους φοίνικες την εκδήλωση ενός τρομακτικού φαινομένου σχετικώς με την επιβίωσή τους. Αυτό αφορά στην σημαντική προσβολή τους από ένα ιδιαιτέρως καταστροφικό και ανθεκτικό στην καταπολέμησή του φυτοπαθογόνο παράσιτο. Το πρόβλημα που
δημιουργείται δεν άπτεται απλώς κάποιων ενοχλητικών θεμάτων αισθητικής υποβαθμίσεως του ιδιωτικού και ιδιόχρηστου κήπου ο οποίος φιλοξενεί έστω έναν προσβεβλημένο φοίνικα, αλλά ουσιαστικώς σχετίζεται με την επιβίωση των συγκεκριμένων φυτών ανεξαρτήτως της ευρωστίας ή της αναπτύξεώς τους, αλλά και με ζητήματα ασφαλείας ή υγείας των χρηστών αυτού του κήπου. Με βάση την εμπειρία της κατά την εκτέλεση των εργασιών της όσον αφορά στη συντήρηση κήπων, η ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ ενημερώνοντας τις φίλες και τους φίλους της θα υποστήριζε το ότι στην Ελλάδα την μεγαλύτερη απειλή ή κίνδυνο αντιμετωπίζουν κυρίως ο Κανάριος φοίνιξ (Phoenix canariensis), το Χουρμαρόδενδρο (Phoenix dactylifera) και ο Αρχοντοφοίνιξ ή Αλεξανδροφοίνιξ (Archontophoenix alexandrae). Αντιθέτως, ειδικώς στην νότιο Ελλάδα σε πολύ μικρότερο ή μηδαμινό κίνδυνο φαίνεται ότι είναι εκτεθειμένος ο Χαμαίροπας ο χαμηλός (Chamaerops humilis), καθώς και ο Ρομπελίνιος φοίνιξ (Phoenix roebelenii), πιθανώς λόγω της ιδιομορφίας του τόπου της εγκαταστάσεως ή της αναπτύξεώς τους με βάση την κηποτεχνική χρηστικότητά τους. Αξίζει να επισημανθεί ότι υπεύθυνο για όλα τα προβλήματα είναι ένα από τα πιο επικίνδυνα φυτοπαθογόνα έντομα φοινίκων, που έχει αποκτήσει το κοινόχρηστο όνομα "φοινικοσκάθαρο" ή "πορτοκαλί διάβολος", αφού έχει προκαλέσει απίστευτες ενοχλήσεις τόσο στους επαγγελματίες κηποτέχνες, όσο και σε αυτούς οι οποίοι χρησιμοποιούν φοινικοειδή για εντατικές παραγωγικές καλλιέργειες με αξιόλογη οικονομική δραστηριότητα, όπως είναι για παράδειγμα το εμπόριο χουρμάδων.
Πιθανολογείται το ότι η ραγδαία εξάπλωσή του οφείλεται στις αθρόες και ανεξέλεγκτες διακινήσεις προσβεβλημένων
φοινικοειδών, αλλά και στην αρχική απάθεια κατά την πρωτοεμφάνισή του, αφού δεν διέγειρε το ενδιαφέρον το ενδεχόμενο της καταστροφικής εξαπλώσεώς του, παρ' όλο που αρκετοί από εμάς οι οποίοι ασχολούμαστε επαγγελματικώς και υπευθύνως με την αρχιτεκτονική, κατασκευή και συντήρηση κήπων είχαμε θορυβηθεί εντόνως από τα πρώτα συμπτώματα της δράσεώς του χωρίς οι περισσότεροι να απολαύσουμε καταλλήλου υποστηρίξεως. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα αρθρόποδο έντομο, που είναι πολυφάγο και φυτοφάγο. Είναι το είδος Rhynchophorus ferrugineus, που ανήκει στην οικογένεια των Κουρκουλιονιδών (Curculionidae) της πολυπληθούς τάξεως των Κολεοπτέρων (Coleoptera). Η άποδη, σαρκώδης, χονδρή και ευμεγέθης προνύμφη του έχει χρώμα ωχρό υπόλευκο και μήκος κατά μέσο όρο περί των πέντε εκατοστών (5 cm), ενώ μπορεί να ελίσσεται με αξιοθαύμαστη ευκολία. Επίσης, η
ορφνοκάστανη κεφαλή της σε αντίθεση με το πλαδαρό σώμα της είναι ανθεκτική, σκληρή και εφοδιασμένη με πολύ δυνατά σαγόνια τα οποία τεμαχίζουν με ευκολία την ινώδη μάζα του φοίνικα για να την απομυζά και καλό θα ήταν να μην την πιάνουν μικρά παιδιά αφού τα δακτυλάκια τους είναι μικρά και ευαίσθητα. Από την άλλη μεριά το πλήρως αναπτυγμένο ακμαίο με ικανότητα πτήσεως φθάνει σε μήκος κατά μέσο όρο περί των τρεισήμισι εκατοστών (3,5 cm). Αυτό το χαρακτηριστικό στην εμφάνισή του βραδυκίνητο ακμαίο σκαθάρι έχει ένα σκληρό δερματοσκελετό χρώματος εντόνου ορφνού ιώδους με μελανόχρωμες περιοχές σε συγκεκριμένες διατάξεις και θέσεις επί του άνω τμήματος του δερματοσκελετού ο οποίος καταλήγει σε μία κεφαλή όπου βρίσκεται προσαρτημένο το μακρύ πολύ ανθεκτικό κεραιοφόρο ρύγχος του στην άκρη του οποίου υπάρχουν πανίσχυροι γνάθοι. Λόγω της ιδιόμορφης εμφανίσεως με αυτό το ρύγχος, που μοιάζει με σκληρή προβοσκίδα, ονομάζουμε το συγκεκριμένο σκαθάρι "κόκκινο ρυγχοφόρο" ή "κόκκινο ρυγχωτό κάνθαρο" ή "κόκκινο σκαθάρι".
Όπως προαναφέραμε, το συγκεκριμένο σκαθάρι δείχνει ιδιαιτέρα προτίμηση στα φοινικοειδή ανεξαρτήτως ηλικίας των
φυτών και χωρίς να λαμβάνει υπ' όψιν το πόσο εύρωστα ή ασθενικά είναι. Επιπροσθέτως, πιθανώς από ανθρώπινη αμέλεια ή απληστία, δυστυχώς, έχει διασπαρθεί σε πολλά μέρη στον πλανήτη όπου εξαπλώνεται ανεξελέγκτως χωρίς κάποιους ευρέως γνωστούς και αποτελεσματικούς φυσικούς μηχανισμούς αυτοπεριορισμού. Καθώς φαίνεται, η παρουσία του υποθηκεύει το μέλλον περιοχών με φοίνικες των οποίων η παρουσία εδραιώθηκε πριν από πάρα πολλά έτη και αιώνες δημιουργώντας μοναδικά τοπία φυσικού κάλλους ή απειλεί την οικονομική δραστηριότητα η οποία βασίζεται σε προϊόντα τα οποία με τον έναν ή τον άλλον τρόπο προέρχονται από φοινικοειδή φυτά. Επίσης, εκτός από τα φοινικοειδή υπήρξαν περιορισμένες επισημάνσεις οι οποίες κυκλοφόρησαν και στο διαδίκτυο, βάσει των οποίων το συγκεκριμένο κόκκινο σκαθάρι φαίνεται ότι είναι εις θέσιν να επιτεθεί ακόμα και σε τσίκας καμψίφυλλο, δηλαδή το φυτό Cycas revoluta, παρ' όλο που δεν είναι φοινικοειδές, αλλά οι προσβολές αυτές είναι τόσο ελάχιστες και εξαιρετικώς μεμονωμένες ώστε πρακτικώς να θεωρούμε ότι τα τσίκας στους κήπους μας είναι πρακτικώς απρόσβλητα σε σχέση με του φοίνικες.
Τα θηλυκά ακμαία Rhynchophorus ferrugineus τα οποία διακρίνονται εύκολα από τα αρσενικά χάρις εις την απουσία
τριχιδίων στην άκρη του ρύγχους τους, ωοτοκούν με εκατοντάδες αυγά τα οποία μπορούν να εκκολάπτονται σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, δηλαδή το πολύ έως πέντε ημέρες. Όμως, ουσιαστικώς την πραγματική και καθοριστική ζημία στους φοίνικες την προξενούν οι προνύμφες οι οποίες κατά γενεά από έναν έως τρεις μήνες διανοίγουν στοές και θρέφονται απομυζώντας τις υδαρείς και υγρές ουσίες των ινών στους φυτικούς ιστούς στο ινώδες εσωτερικό των φοινίκων μέχρι την στιγμή που θα μετεξελιχθούν βιολογικώς σε νύμφες. Αυτές οι νύμφες περιβάλλονται από μία αυτοσχέδια θήκη ή κουκούλι η οποία κατασκευάζεται από ξηρές ίνες του φοίνικα και παραμένουν μέσα σε αυτό το πολύ έως περίπου τρεις εβδομάδες μέχρι να γίνουν τέλεια ακμαία σκαθάρια. Τα κουκούλια αυτά μπορεί να είναι εντός του φοίνικα ή στις εξωτερικές πτυχώσεις του κορμού ή σπανιότερα εκτός των κορμών. Πρέπει να επισημάνουμε το
ότι αυτά τα θηλυκά ακμαία σκαθάρια μετά τη γονιμοποίησή τους γεννούν αυγά τα οποία εναποθέτουν συσσωρευμένα μέσα σε πληγές και μαλακούς ιστούς από τα φοινικοειδή, επειδή μπορούν με το πανίσχυρο ρύγχος τους να δημιουργούν ειδικές οπές. Συνήθως, προτιμούν την κορυφή, τον κορμό ή τη βάση των φύλλων ειδικώς των ακαίρως κλαδεμένων φοινίκων. Υπάρχει ενδεχόμενο σε εξαιρετικές περιπτώσεις να εγκαθιστούν τα αυγά τους σε επιλεγμένες περιοχές του εδάφους, όπως μπορούν να πράττουν τα Coleoptera Curculionidae, αλλά οι προνύμφες μπορούν να διανοίγουν στοές ακόμα και σε αφράτο έδαφος. Μάλιστα, εμπειρικώς για να δει και να ακούσει μία φίλη ή ένας φίλος της ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ το πώς δρουν οι προνύμφες, μπορεί να αιχμαλωτίσει ζωντανή μία από αυτές μέσα σε δύο ενωμένες φέτες από μήλο τις οποίες να έχει πρώτα σκάψει λίγο με κουτάλι ή μαχαίρι για να μην την συνθλίψει. Η ένταση της δραστηριότητός τους εστιάζεται σε μεγάλη χρονική περίοδο από την άνοιξη έως αρχές χειμώνα και σε εκτεταμένο γεωγραφικό ζωτικό χώρο. Όταν επικρατεί ιδιαιτέρως υψηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος κατά το θέρος, ενδέχεται να περιορίσουν τη δράση τους με σκοπό να την εντατικοποιήσουν προς το τέλος του μηνός Αυγούστου. Επίσης, εάν ο χειμώνας είναι ήπιος και έχει πολλές ζεστές ημέρες, τότε μπορεί να δραστηριοποιηθούν προώρως με μία σχετική άνεση, αλλιώς διαχειμάζουν μέχρι τις αρχικές ζέστες της ανοίξεως.
Δυστυχώς, όταν η προσβολή από το σκαθάρι των φοινίκων καθίσταται ορατή διά γυμνού οφθαλμού από τους άπειρους
ιδιοκτήτες ιδιωτικών και ιδιόχρηστων κήπων, τότε αυτό σημαίνει ότι κατά πάσα πιθανότητα το φοινικοειδές πνέει τα λοίσθια. Σε τμήματα των αποκομμένων φύλλων ή του κορμού του φυτού μπορεί να εντοπίζονται οπές και να διακρίνεται το ανώτερο τμήμα του ότι μαραίνεται. Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα της καταστροφικής παρουσίας από το σκαθάρι εντοπίζεται στη φυλλική επιφάνεια, αφού τα φύλλα μπορεί να μοιάζουν σαν φαγωμένα, ενδεχομένως να φέρουν διάστικτες μικρές οπές συνήθως προς τα εξωτερικά άκρα, να κάμπτονται σαν να τα έχει πιέσει ένα αόρατο γιγάντιο χέρι από επάνω με φορά προς τα κάτω και τελικώς να λαμβάνουν την χαρακτηριστική ξηραμένη καστανόξανθη όψη. Επιπροσθέτως, τουλάχιστον όσον αφορά στα πρώιμα στάδια ενεργοποιήσεως κατά του σκαθαριού, όπως προσδιορίζει η Διεύθυνση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής του Υπουργείου Αγροτικής Αναπτύξεως και Τροφίμων με την Αρ. Πρ. 128434, 28 Απρ. 2009, δεν υπάρχει κάποια απόλυτα αποτελεσματική προληπτική μέθοδος κατά του σκαθαριού. Με βάση την εμπειρία, που αποκομίζει κατά την εκτέλεση των εργασιών της, η ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ θα ήθελε να ενημερώσει όλες τις φίλες και τους φίλους της για το ότι τουλάχιστον κατά τις πρωταρχικές εκστρατείες μας εναντίον του σκαθαριού, η δράση μας ενδεχομένως να απαιτεί την εφαρμογή τακτικών οι οποίες σε έναν αστικό ιδιωτικό και ιδιόχρηστο κήπο είτε να είναι επισφαλείς για την εξασφάλιση της υγείας των χρηστών του κήπου, όπως είναι για παράδειγμα τα παιδιά, τα ευπαθή
άτομα και οι ηλικιωμένοι ή οι έγκυες γυναίκες, είτε να μην είναι χρηστικές λαμβάνοντας υπ' όψιν το οικονομικό κόστος ή την άνεση προσβάσεως προς τα πάσχοντα φυτά. Ακόμα, τίποτα δεν μπορεί να εξασφαλίσει το ότι τα κατοικίδια ζώα ή τα αδέσποτα ζώα, όπως είναι οι πανταχού παρούσες γάτες, δεν θα υποστούν βλάβες και δηλητηριάσεις στην περίπτωση εκείνη κατά την οποία προσεγγίσουν ένα φοινικοειδές το οποίο λαμβάνει βοήθεια για να απαλλαχθεί από το σκαθάρι και τις προνύμφες του. Επίσης, αξίζει να αναφέρουμε το ότι η παρουσία του συγκεκριμένου εντόμου έχει θορυβήσει εντόνως και τις αρμόδιες Αρχές πολλών άλλων κρατών, αλλά και της Ευρωπαϊκής Ενώσεως ή άλλων διεθνών διακρατικών Αρχών εξ αιτίας των πολύμορφων επιπτώσεων τις οποίες προκαλεί. Για αυτό έχουν ληφθεί κάποιες αποφάσεις οι οποίες και στην Ελλάδα ενσωματώνονται στη φυτοϋγειονομική νομοθεσία με αντικειμενικό σκοπό, όμως, να εφαρμόζονται στην πράξη και όχι να αποτελούν θεωρητικούς κανόνες.
Εάν παρατηρηθούν σε έναν ιδιωτικό και ιδιόχρηστο κήπο ένας ή περισσότεροι προσβεβλημένοι φοίνικες από το κόκκινο
σκαθάρι, τότε πρέπει αμέσως να ειδοποιηθεί το αρμόδιο τμήμα για τη φυτοπροστασία του Δήμου, ώστε να γίνουν ενέργειες με βάση τις υποδείξεις του επικεφαλής γεωπόνου ή αρμοδίου οργάνου, διαφορετικώς υπάρχει κίνδυνος επιβολής ακόμα και Διοικητικών ή Ποινικών κυρώσεων. Προτείνεται να αποκόπτονται συθέμελα και να θρυμματίζονται ή να απομακρύνονται περίκλειστοι σε πλαστικά καλύμματα ή μικρών οπών δίκτυα ώστε να ενταφιάζονται βαθειά ή καλύτερα να καίγονται. Η χρήση ισχυρών διασυστηματικών ή μη εντομοκτόνων σκευασμάτων διά ψεκασμού, εγχύσεως ή ριζοποτίσματος μπορεί να μετριάσει το πρόβλημα, αλλά κάτι τέτοιο μέσα στον αστικό ιστό ή στον ιδιωτικό και ιδιόχρηστο κήπο ενδεχομένως να αποβεί επικίνδυνο για την δημόσια υγεία ή ασφάλεια και επομένως, πρέπει να γίνεται υπό πολύ ειδικών προϋποθέσεων οι οποίες προσδιορίζονται από σχετική έκτακτη Υπουργική Απόφαση, όπως Υπ. Απ. Αρ. Πρ. 180924, 03 Φεβρ. 2010, Δ/ΝΣΗ ΠΦΠ. Επίσης, είναι δυνατή η χρήση στον κατάλληλο χρόνο εντομοπαθογόνων βακίλων, μυκήτων ή εντομοπαθογόνων νηματωδών σε συνδυασμό με άλλα επικουρικά σκευάσματα, όπως είναι η χιτοζάνη, όπου και όταν είναι δυνατόν. Άλλη μία ενέργεια η οποία μπορεί να λάβει χώρα, ακόμα και προληπτικώς, αλλά με αμφίβολα αποτελέσματα, είναι η πλήρης κάλυψη του προσβεβλημένου ή υγιούς φοίνικα με δίκτυ διαμέτρου οπής το πολύ ενός χιλιοστού (1 mm), αφού προηγουμένως αφαιρεθούν κάποια φύλλα με συγκεκριμένη τεχνική. Μία άλλη επίσης γνωστή κατασταλτική μέθοδος συνίσταται στην χρήση φερομονικών παγίδων. Πέραν όλων των προγραφέντων, συνεχίζονται να γίνονται προσπάθειες για την ανάπτυξη επιπλέον νέων μεθόδων καταπολεμήσεως εκ των οποίων άλλες εφαρμόζονται με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα ή χρηστικότητα και άλλες με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα, αλλά το βασικό ζητούμενο παραμένει ακόμα ώστε να προκύψει κάποια στιγμή στο μέλλον ο εντοπισμός εκείνης της μεθόδου η οποία να συνδυάζει τεχνικές και μέσα τα οποία εξασφαλίζουν σίγουρη αποτελεσματικότητα κατά του σκαθαριού χωρίς να δημιουργούνται ενδεχομένως προβλήματα στην υγεία και το περιβάλλον ειδικώς μέσα στον κήπο του αστικού ιστού.
Σε προληπτικό επίπεδο έχει προσδιοριστεί από τις αρμόδιες φυτοϋγειονομικές Αρχές η αναγκαιότητα διαξαγωγής των
συνεχών οπτικών και ακουστικών παρατηρήσεων των φοινικοειδών και η διενέργεια κλαδεμάτων μόνο μέσα στο χειμώνα όταν είναι απαραίτητο. Από την εμπειρία μας θα θέλαμε να προτείνουμε στους κατόχους κήπων με φοινικοειδή να παρατηρούν πιο έντονα τα συγκεκριμένα φυτά από την πλευρά η οποία βρίσκεται κυρίως προς το νότο διότι φαίνεται ότι την προτιμούν περισσότερο τα σκαθάρια. Επιπροσθέτως, τα φύλλα δεν πρέπει να κόβονται ποτέ κοντά στον κορμό, αλλά όσο το δυνατόν μακρύτερα από αυτόν και οι πληγές να προστατεύονται με φυτοπροστατευτικά προϊόντα παρ' όλο που κάτι τέτοιο γνωρίζουμε από την εμπειρία μας ότι δεν είναι αισθητικώς ό, τι καλύτερο ή εύκολο. Τέλος, θα ήταν προς όφελος του φοίνικα να καθαρίζεται η κεφαλή του εάν είναι εφικτό και να γίνονται υπό προϋποθέσεις προληπτικές επεμβάσεις με εγκεκριμένα μυκητοκτόνα και εντομοκτόνα, όταν και όπου επιτρέπεται. Όμως, άπαντες πρέπει να γνωρίζουν το ότι ακόμα και εάν σωθεί ένας προσβεβλημένος φοίνικας, τίποτα δεν εξασφαλίζει την οριστική απαλλαγή του από το ίδιο πρόβλημα στο μέλλον, τουλάχιστον μέχρι να εμφανισθεί μία έγκυρη, ασφαλής και εγκεκριμένη αποτελεσματική μέθοδος καταπολεμήσεως η οποία να προσφέρει καθολικώς και με βεβαιότητα την απαλλαγή από το πρόβλημα.
2009 έως σήμερα ©ΑΝΘΑΝΑΣΣΑ, Πρωτότυπες Κηποτεχνικές Διαμορφώσεις Ιδιωτικών Και Ιδιόχρηστων Κήπων